AKTUALITATEA

Ekonomia | 2025-05-13

Lamia Arcas legebiltzarkidearen iritzi artikulua.

Herritarrek bizitza politikoan, sozioekonomikoan eta kulturalean parte hartu ahal izateko, funtsezkoa da informazioa eskuratzea. Herritarrek parte hartzea eta ezagutzea errazten badugu, kalitate demokratikoa indartuko dugu erakundeen funtzionamenduan, eta gobernantza eraginkorra aplikatzen ariko gara.

Aitzitik, instituzioen ordezkarien kontrol eraginkor eta egunerokoa ahalbidetzen ez badugu, gardentasunari eta informazioa eskuratzeko eskubideari oztopoak jarriko dizkiogu, eta bi elementu horiek ez ditugu izango herritarrek bizitza publikoko hainbat esparrutan modu eraginkorrean parte hartzea ahalbidetzen duten tresna gisa.

Gaurkoz Hego Euskal Herrian ezin da parte-hartzeaz eta gobernantza eraginkorraz hitz egin.

2012az geroztik, Eusko Legebiltzarraren legegintza-egutegian dago lege hau, hiru legegintzalditan jarraian. Proiektuak huts egin du, prozedura gauzatzeko ezintasunagatik; 2023aren amaieran erregistratu zen, eta horrek adituen ekarpenak eta agerraldiak egiteko faseari hasiera eman zion otsailean, jakinik espedientea 2024ko maiatzean bertan behera geratuko zela, legegintzaldia amaitu zelako.

Interesik eza eta kudeatzeko ezintasun nabarmena agerian geratzen dira arlo horretan adituak diren erakundeen ekarpen teknikoak eta juridikoak landu, entzun eta erregistratu ondoren, laugarrenez aurkezten den testuan bat ere ez sartzean, eta, hamaika hilabete geroago, aurrekoarekiko inolako aldaketarik gabe aurkeztu da.

Gai jakin batzuetan, erantzukizun partekatuez hitz egin dezakegu. Baina kasu honetan ezin da elkartasun hori aplikatu; izan ere, Lege honen bizitzan zehar, EH Bildu saiatu da gardentasuna, herritarren parte-hartzea, kontrolerako tresnak, kontuak emateko tresnak eta informatzaileen defentsa bermatzeko elementuak sartzen Legebiltzarreko hainbat ekimenen bidez, baina ez dira aurrera atera, agintean dauden alderdien babesik ez dutelako izan.

Aurkezpen-fase honetan ez dugu ezer berririk entzungo; hala ere, zuzenketen fasean jarrera irekia izatea espero dugu, ekarpenek demokratikoki aberastuko duten testu bat lortzeko. Baina, era berean, gehiengo absolutuaren erabilera espero dugu lege-proiektua administrazio-izapidean geratzeko. Jardunbide irregularrak prebenitzea eta horien aurka borrokatzea ez da lehentasuna izan Jaurlaritzarentzat, eta, borondate politikoagatik, arlo horren aldeko edozein ekimen sistematikoki baztertzea erabaki du. Jakinda luzapen gehiago onartzen ez dituen zor historikoa dutela herritarrekin, legeak hala aginduta aurkeztu dute lege honen tramitazioa.

Printzipioz Gobernu irekiak eskatzen dituen gutxienekoak betetzeko beharrezko elementuetako batzuk biltzen dituen legea bada ere, Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak salatzaileen babesa ez betetzeari buruz ohartarazitako alderdiak aski hobetu daitezke.

Parte-hartzeari buruzko artikuluei dagokienez, eskasa da, eta herritarren batzarren eta partaidetza-prozesuen garapenarekin osatu beharko litzateke, eztabaida-praktiken kuota handiagoak lortzeko, ezagutza-talde adituekin, aztertu beharreko eremuaren joeraren arabera, eta jarraipen-batzorde irekien sorrera bere gain hartuta.

Informatzaileentzako komunikazio-bideei dagokienez, legeak barne-sistema edo -kanal bat izan behar du, informatzailearen aurkako errepresalia-arriskurik ez dagoela bermatzeko, bai eta kanpo-sistema bat ere. Lege-proiektuaren punturik eztabaidagarriena kanpo-kanal horren figura da. Horretarako eratu da salatzaileak babesteko Gardentasunaren Euskal Agintaritza, organo independente gisa, baina haren lehendakaritza botere exekutiboko kide batek proposatuta izendatzen da, hau da, Gobernu Taldeko kide batek proposatuta, zeinak baliabideak ematen baititu Jaurlaritzaren beraren aurrekontuaren bidez, eta Jaurlaritzaren beraren esku-hartze organoek fiskalizatzen dute. Interes gatazka sortzen du honek, Administrazioaren beraren zerbitzu juridikoen mende egoteagatik.

Lehendakaritzarako presidentea hautatzeko modua dekretu bidez garatu da, eta berrikusketa egiteko eztabaidarako aukera eman dugu, Gobernuaren mende egon behar ez duela ulertuta. Beste aukera batzuk eskaini ditugu, hala nola lanpostu hori funtzionarioekin eratzeko aukera, baina espero bezala, ez zen onartu. Era berean, ez da ezagutzen duten Valentziako Erkidegoaren eredua jarraitzea erabaki, talde parlamentarioak eta gizarte zibila hautatuz, edo Nazio Batuen Ustelkeriaren aurkako Konbentzioan jasotako funtzionamendu-printzipioari berari jarraitzea erabaki.

Testuaren beste puntu ahulenetako bat gure herri-administrazioetan osotasuna edo integritatea eta etikaren kontzeptuaren bultzada eta kontzientzia falta da, termino hori ez baitago lege-proiektuan sartuta. Kontua ez da kode etiko bat izatea, baizik eta plan bat izatea eta benetako borondate politikoarekin inplementatzea hori gauzatzeko eta prestakuntzaren eta alertaren kulturaren garapena zuzeneko erreferentzia izatea.

Interes-taldeen erregulazioari dagokionez, gabezia nabarmena dago talde horien jardueraren trazabilitatean, eta publizitate aktiboaren bidez inplementatu liteke, herritarrei eskubidea emanez biltzen diren zuzendariei edo politikariei buruzko informazioa eskuratzeko, arau bat edo kontuan hartu diren erabilitako irizpideak zertan oinarritu diren jakiteko. Era berean, ez da baloratu jarduketak funtzionarioaren edo zuzendariaren intereserako izan daitezkeenik, eta ez soilik hirugarren pertsonentzat, eta ez da argi geratzen jardueren inskripzioaren erregulazioa Administrazio Publikoarekin berarekin egiten diren bileretan. Fase honetan, ezinbestekoa da prestakuntza, alerta-egoeran egoteko eta iruzurra eta influentzia-trafikoa goiz detektatzeko.

Zentzu berean, ez da kontuan hartu funtzionario edo zuzendaritza publiko batengana interes legitimoa izateagatik sartzen den lobbista -enpresa edo erakunde bat- interes zehatzekin. Eragina positiboa izango da hitz egindakoa eta ondorengo arau-garapenerako erabilitako dokumentuak erregistratzen badira, eta, horrela, jatorri-bermea izango du.

Zehapen-araubideari dagokionez, ez dago ondo definituta; izan ere, publizitate aktiboaren betebeharra betetzen ez duen erakunde bat bere burua ere zigortu behar izatea eragin dezake, eta hori ez da ez eraginkorra ez eta probablea.

Azkenik, deigarria da datuen eta eraldaketa digitalaren aro bete-betean, ia ez aipatzea adimen artifizialeko eta algoritmiako sistemen gardentasuna, zalantzarik gabe bermatu beharko baitute datuen tratamendua bidezkoa, etikoa eta inklusiboa izatea. Lege horrek balio beharko luke IAren kutxa beltzak irekitzeko eta digitalizazio garden eta demokratikoa bermatzeko.

Gai honen lidergo politikorik ezak parte-hartze aktiborako tresnarik eza betikotu du, eta, horren ondorioz, herritarrak beren ordezkariengandik urrundu dira. Baina distantzia horri aurre egin diezaiokegu, gobernantza zuzeneko eredu bat egituratzeko gai izanik, aliantzak ehunduz, parte-hartzea sustatuz eta herritarrek informatuta egoteko eta erabakiak hartzeko duten eskubidea bermatuz, datuen egiazkotasunean eta eskuragarritasunean oinarrituta.