AKTUALITATEA

| 2020-04-06 14:39:00

Koronavirusaren hedapenari eusteko ahaleginak “leku txar” edo distopia batean utzi gaitu, non gure egunerokotasuna eta subjektibotasuna desitxuratzen den. Bakoitzak ahal duen moduan darama egoera berezi hau, eta era guztietako trikimailu eta adimen-adierazpenak ikusi ditugu, bai banakakoak, bai familiakoak, auzokoak edo komunitatekoak, bai aurrez aurrekoak, bai birtualak, derrigorrezko mugak ahalik eta duintasun handienarekin jasateko. Harridura kolektiboko egoera honetan, birusaren burbuila bera eta haren dinamika ez den guztia urruneko mundu paralelo batetik datorrela dirudi, eta Zaldibarko zabortegiko gertakariek, nahiz eta garrantzi eta larritasun handia izan eta haren erorketaren inguruan sortutako arazoak hor jarraitu, dena aldatu zuen pandemiaren aurreko denboraren nebulosan galtzeko arriskua dute.

Horregatik da garrantzitsua, orain zabor jauzia gertatu zenetik bi hilabete luze betetzen direla, Zaldibarren zauri ireki dezente ditugula gogoratzea, oraindik ere arreta eta dedikazioa merezi dutenak.

Lehena, bistakoa den bezala, Albertoren eta Joakinen gorpuak berreskuratzea da. Premiazkoa dugu. Pairatzen dugun urruntze sozialaren denboran zerbait agerian geratu bada, hauxe da; murrizketarik txarrena eta mingarriena, hain zuzen ere, hil daitezkeenak edo hildakoak behar bezala agurtzea galarazten diguna dela, heriotza asimilatzen laguntzen diguten errituetan benetako kortozirkuitua eraginez. Tamalez, gure zirkuluetan heriotza eta bakardadearen nahasketa ikaragarri hori ikusten dugun neurrian, hobeto ulertzen dugu Zaldibarko desagertuen senide, lagun eta herritarren egonezina, gorputzak berreskuratzearen eta duintasunez agurtzearen garrantzia azpimarratzen dutenean. Jendarte gisa zor diogu.

Ildo horretan, Euskadi Buru Batzarreko kide Koldo Mediavillak adierazi izana, unean uneko eta alderdikeriazko jaurtiketa-arma gisa, funtsezkoak ez diren jarduerak geldiarazteak bertan behera utz zezakeela Alberto eta Joakin bilatzea, edo Segurtasuneko Sailburuak esan izanak ez zekiela bilaketa funtsezko jarduera zen ala ez, hotzikarak eragiten dizkit.

Askoz gehiago dago. Zaldibar, besteak beste, tamaina erraldoiko ingurumen-hondamendia izan zen eta da oraindik ere. Dioxinekin kutsatutako airea arnasteko lehen eta arrazoizko beldurrak gaindituta, arazo bat izaten jarraitzen dugu zabortegiko lixibiatuekin, eta arazo bat izaten jarraitzen dugu milioika tona hondakinen karakterizazioarekin eta xedearekin. Gogoan izan gaur egun dena dela arriskutsua amiantoa nahastu zelako, eta horretarako ez da irtenbide egokirik aurkitu. Eta, nola ez, inguruko ur, aire eta lurren kalitatearen jarraipena gelditzen zaigu, birusak dena estali zuenetik apenas entzun dugun gaia.

Inguruan dauden arazoez haratago, bi eztabaida ditugu, gutxienez, zintzilik. Zaldibarren, hondakin asko ez ezik, kudeaketa eredu bat erori zen. Egunotan agerian geratu da osasun eta zaintza sistema publiko, indartsu, serio eta zorrotz baten beharra. Hondakinekin eztabaida antzekoa da. Esparru publikotik utzikeria urteak izan dira ekimen pribatuaren gehiegikerien aurrean. Gobernuak, zabortegian zituen kontrol erantzukizunak ezkutatzeko, ekimen pribatua zela behin eta berriz esan izanak, argi erakusten digu jendarte batean funtsezkoa dena irabazi pribatuaren esku ez uzteko beharra. Nago dekretuen, geldialdien eta entzierroen kolpez, denbora izan dugula ezinbestekoa zer den eta zer ez den ulertzeko. Aurrerantzean funtsezko zerbitzuen publikotasuna indar handiagoz lehiatu behar dugula uste dut.

Azken kontu garrantzitsu bat geratzen da. Krisiaren kudeaketa argitzea eta gobernuak erantzukizunak bere gain hartzea. Dagoeneko, gertatu zenaren inguruan hainbat kontu argitu ditugu. Zabortegi batek, zubi bat bezalako ingeniaritza obra bat den neurrian, ez du zertan inoiz erori behar. Exekuzioak huts egin zuen, eta kontrolek huts egin zuten.

Gehiago dakigu; koordinazioak huts egin zuen, gobernuak bazekien amiantoa zegoela, baina ez zen garaiz komunikatu, eta horrek erreskatean esku hartu zutenen kutsadura eragin zuen. Gobernuaren komunikazioak ere huts egin zuen, bi zentzutan. Alde batetik, komunikazio ofiziala normaltasuna eta existitzen ez zen kontrola irudikatzeko erabili zen, mahai gainean datu (txar) guztiak izan aurretik airearen kalitatea ona zela ziurtatzeraino. Bestalde, ahalegin handia egin zen egun luzeetan aurpegia ez emateko, kargu ertaineko arduradunak azalpenak ematen ipiniz, arazoaren tamaina ezkuta ezina zenean.

Ostean, lehendakaria kontakizuna aldatzen saiatu zen, enpatia propioaz hitz eginez eta agintea lehen unetik izan zuela azalduz, hauteskunde data frustratuaren inguruan biraka ari zela nabarmena zenean. Gutxi balitz, Zaldibarko krisia hauteskunde gatazkan erabiltzea leporatu zioten oposizioari, Zaldibarko krisiaren erdian hauteskundeak deitu zituena lehendakaria izan zenean. Lehen prepotentzia-bulkadak gaindituta, tonua jaitsi behar izan zuen, eta umiltasuna agertu autokritikaz hitz eginez; autokritika, ordea, ez zen ezertan zehazten, sailburu bakar batek ere ez baitu onartu oraindik inolako jardun okerrik.

Laburbilduz, ikusten dugu gabezia berberak errepikatzen direla bizitzea egokitzen ari zaizkigun ondoz ondoko krisiak kudeatzeko orduan. Erreakzio berantiarrak, arazoak minimizatzea gainezka egiten diguten arte, eskura dauden bozgorailu guztiak erabiltzea begirada xehea jasaten ez duen errealitate apaindu bat marrazteko, kudeaketan akatsak edo disfuntzioak ez aitortzea, gobernuari kudeaketa konfiantza ematea kontrol lanak eragoztearekin edo kritika eraikitzaileak ezin egitearekin nahastuz eta abar. Ez dirudi XXI. menderako gobernantza-eredurik onena denik, non krisi klimatikoa bezalako erronka erraldoiei aurre egin beharko diogun.

Amaitze aldera, alde positiboan, birusaren krisian egiaztatzen ari garen bezala, jendarte antolatuaren bultzada sumatu dudala azpimarratu nahi nuen, eta kasu honetan #ZaldibarArgitu inguruan biltzen dira gaur, atzo bezala, betetzeko dauden eskaera nagusiak. Erreskatea, administraziotik zein enpresatik gertatutako guztia argitzea, hondakinen ekoizpen- eta kudeaketa-eredua birplanteatzea, funtsezko gaietan komunitateak parte hartzeko eskakizuna, horrelakorik ez errepikatzeko konpromisoa, eta egon diren erantzukizun politikoak behingoz garbitzea. Erabateko adostasuna dut protesta babesteko.

Zaldibarko hondamendiaren ondoren, ezer ez zela berdina izango esan genuen. Hainbeste hondakin sortzera eraman gintuen gizarte eredua aldatu egin behar zela. Kontrolik gabeko hondakin horiek ezin zirela ezkutatu dudako zorroztasuna duten enpresak loditzen genituen bitartean. Kudeaketak publikoa izan behar duela. Birusarekin, osasungintza eta zaintza arloetan konklusio berdinak atera ditugu. Ez dezagun ahaztu.